تحولات عقاید اشعریون

مکتب اشعری تدریجا تحولاتی یافت و مخصوصا در دست غزالی رنگ کلامی خود را یافت و رنگ عرفانی گرفت و بوسیله امام فخر رازی به فلسفه نزدیک شد . بعدا که خواجه نصیر الدین طوسی ظهور کرد و کتاب تجرید الاعتقاد را نوشت ، کلام بیش از نود درصد رنگ فلسفی به خود گرفت . پس از تجرید همه متکلمین ، اعم از اشعری و معتزلی ، از همان راهی رفتند که این فیلسوف و متکلم بزرگ شیعی رفت . اکنون فهرست عقائد اشعری را که از اصول اهل السنه دفاع کرد و یا به نحوی عقیده اهل السنه را تاویل و توجیه کرده است ذکر می شود عدم وحدت صفات خدا با ذات آن واین نظر بر خلاف نظر معتزله و فلاسفه می باشد . عمومیت اراده و قضاء و قدر الهی در همه حوادث – این نظر نیز بر خلاف نظر معتزله ولی موافق نظر فلاسفه است . شرور ، مانند خیرات ، از جانب خدا است – البته این نظر به عقیده اشعری لازمه نظر دوم می باشد . مختار نبودن بشر و مخلوق خدا بودن اعمال او – این نظر نیز به عقیده اشعری لازمه نظر عمومیت اراده است . و بر خلاف همه اهل کلام ، اعم از امامیه و معتزله است. حسن و قبح افعال ذاتی نیست ، بلکه شرعی است ، و همچنین عدل شرعی است و نه عقلی – برخلاف نظر امامیه ومعتزله . رعایت لطف و اصلح بر خدا واجب نیست – برخلاف نظر امامیه و معتزله . قدرت انسان برفعل ، توام بافعل است نه مقدم بر آن – برخلاف نظر فلاسفه ومعتزله تنزیه مطلق ، یعنی هیچگونه شباهت و مماثلت میان خدا و ما سوا وجود ندارد – برخلاف نظر معتزله . انسان آفریننده عمل خود نیست ، و اکتساب کننده آن است – توجیه نظر اهل السنه در باب خلق اعمال . خداوند در قیامت با چشم دیده می شود – برخلاف نظر فلاسفه و معتزله وامامیه فاسق مومن است – بر خلاف نظر خوارج که مدعی کفر فاسق است و بر خلاف نظر معتزله که به منزلت بین منزلتین قائل بودند. مخفرت خدا بنده ای را بدون توبه هیچ اشکالی ندارد و همچنان که معذب ساختن مومن بلا اشکال است – بر خلاف نظر معتزله . شفاعت بلا اشکال است – بر خلاف نظر معتزله . کذب و تخلف وعده بر خدا جایز نیست – موافق نظر همه . علم حادث زمانی است – بر خلاف تظر فلاسفه . کلام خدا قدیم است ، اما کلام نفسی نه کلام لفظی – توجیه نظر اهل السنه . افعال خدا برای غایت و غرضی نیست – برخلاف نظر امامیه ومعتزله و فلاسفه . تکلیف مالا یطاق بلامانع است – بر خلاف نظر امامیه و معتزله و فلاسفه . البته ابوالحسن اشعری که پایه گذار این مکتب است از افراد کثیر التالیف است و بیش از دویست کتاب تالیف نموده و معروفترین کتاب او ، کتاب « مقالات الاسلامیین » می باشد .و ظاهرا اکثر آن کتابنها ازمیان رفته و در دسترس نیست. و نیز ابوالحسن اشعری از افرادی است که افکارش تاثیر زیادی در جهان گذاشته ، و این مایه تاسف است ، البته بعدها مناقشات زیادی بر سخنان او از طرف فلاسفه ومعتزله وارد شده است . گردآورنده:محمدحسین قاسمی شیری پی نوشت آشنایی با علوم اسلامی . مبانی عرفان اسلامی . دراسات . مقدمه ابن خلدون . تحقیق وافی . التاریخ الفکر العربی . التبصیر فی لدین . تاریخ بغداد . تاریخ الفلسفه الاسلامیه . الانتصار . الفرق بین الفرق. این است آئین ما . الدر المنثور . صواعق . ربیع الابرار. ملل ونحل شهرستانی . ملل ونحل سبحانی . المسائل الاسلامیه .